Legenda o Čarugi

Šta si uopšte našao na meni?

Pereš se! Čista si jebi ga!

Čaruga, Rajko Grlić

Film Čaruga, iz 1991. godine u režiji Rajka Grlića, prema knjizi Ivana Kušana, jedan je od poslednjih izdanaka i bisera jugoslovenske kinematografije. Posve neobično umetničko delo o čoveku koji je izašao iz društvenih okvira i koji je tokom celog svog života bio izvan granica zakona. Toj neobičnosti u prilog idu maestralne uloge Iva Gregurovića, Ene Begović, Davora Janjića i Petra Božovića. Autor knjige i reditelj koristili su istorijske izvore i dokumentarnu građu, ispisujući zlatne stranice istorije jugoslovenskog filma, ali film kao umetnost ne bi bio to što jeste da lik Čaruge nije na jedan poseban i jedinstven način oživljen kroz niz umetnutih doživljaja: strastvenog odnosa prema ženama i eksplicitnim scenama nasilja i seksa. 

Jovan Stanisavljević, zvani Čaruga, srpskog porekla, bio je slavonski bandit i kriminalac koji je, došavši iz rata kao austrougarski vojnik sa ratnim ožiljcima, ušao u legendu svojom beskrupuloznošću i pljačkama seoskih knezova, trgovaca i jevrejskih bogataša. U filmu je prikazan kao harizmatični vođa bande, bez kompromisa sa nosiocima društvenog uređenja.

Čaruga je bio uključen u grupu odmetnika koju su činili Srbi i Hrvati, mahom dezerteri sa fronta, i koji su, pod uticajem boljševičke revolucije u Rusiji, propagirali promenu državnog uređenja, test varanja jedinstvene države Južnih Slovena, a svoje pljačkaške pohode pravdali borbom protiv ekonomske nepravde i siromaštva. Međutim, nakon pogibije Crvenog Boža, koji je komunističku dogmu propagirao kao buduću vlast, grupa se pretvara u ortodoksnu hajdučiju koja ne preza ni od čega. Kormilo preuzima Čaruga, pljačke i nasilništvo postaju obavezan deo njegovog bitisanja, ali nakon hapšenja osuđen je na smrt vešanjem, a u zoru 27. februara 1925., konkretizaciju presude gledalo je tri hiljade ljudi. Kada ga je opštinski činovnik prozvao, Čaruga je dodao: Ja sam Jovan Stanisavljević Čaruga… Moj naklon, gospodine krvniče… Zbogom narode, Čaruga putuje!

Čaruga je bio preteča kriminalaca devedesetih koji su harali ucenama, pljačkanjem i reketiranjem. Figura opaka, ali i neodoljivi antiheroj koji u filmu pleni odsustvom straha od smrti. Dok u istorijskim dokumentima piše da je bio u stanju sloma živaca zbog hapšenja, u filmu on se kezi smrti u lice. Osim rekvizita, džepnog sata sa muzikom čiji se vlasnici smenjuju tokom filma, što simbolično prikazuje odnos smenjivanja moći i simbol sudbine, film pleni psihološkom podlogom u glavnom liku koji je raspet između sirotinje i narodne vlasti, između seljančice Mande i bečke mirišljave kokete Svilene koja je zaljubljena u Lenjina, između sovjetske revolucije i anarhije, između stvaranja legende i žrtve koju treba podneti na vešalima. I pored toga,što mu je odmetništvo bilo maskirano i opravdano revolucionarnom ideologijom koju je kasnije zamenio buržoaskim načinom života, kao novi vid prikrivenog neprijatelja sistema, on je postao deo slavonske baštine i hrvatski pandan Ivanu Kondiću iz filma Hajduk, u režiji Aleksandra Petkovića, sa scenariom Danka Popovića. Glavni junaci u oba filma su protagonisti otpora prema jednom odvratnom ustrojenom posleratnom kapitalističkom sistemu, sa okrutnom idejom ubijanja čoveka u čoveku, i nasilnici-junaci jednog vremena u kojem su fenomeni surove konfrontacije sa vlastima bili neminovna pojava.

Ivan Novčić