Vašar u Topoli

I zvoni zvono 

Na nekom volu:

- Hej, svi na vašar

U Topolu

Dobrica Erić

*****

Topola je danas prestonica šumadijskog vinogradarstva, a nekad beše utvrđeni grad vožda Karađorđa, mesto gde je začeta moderna srpska država. U Topoli, na brdu Oplenac, nalazi se najlepša crkva našeg dvadesetog veka, zadužbina kralja Petra II, hram svetog  Đorđa, u čijoj kripti počivaju posmrtni ostaci pripadnika jedne od dve najznačajnije porodice naše novije istorije, dinastije Karađorđević.  Građani Topole su tvrdokoran soj; čuvaju tradiciju u nemogućim uslovima, na svakom koraku pokazujući gostoprimstvo, ali i jednu dozu uzdržanosti i gordosti, kojom govore da su baš oni poslednji čuvari srpskog grala. Nikad nisu dali na sebe i svoje. Kada je namesništvo, naime, nakon smrti knjaza Mihaila 1868, a u ime maloletnog kralja Milana Obrenovića, ponudilo Karađorđevu kuću u Topoli na licitaciju, narod ovog kraja, skupio je novac i otkupio ovu svetinju za opštinu Topola, u čijem se vlasništvu i danas nalazi. 

Ova piktoreskna varoš, osamdeset kilometara udaljena od Beograda, svakog oktobra, tokom svetkovine „Oplenačka berba“, poznatije po svom narodnom imenu „Vašar u Topoli“, napuni se šarenolikim svetom iz Otadžbine i Rasejanja, kao i domaćim Kinezima, naoružanim sredstvima za snimanje svih veličina…

Svuda fijakeri, sa upregnutim belcima; svadbarski kupus u zemljanim loncima; prasići, jagnjići, burad vina; renomirani proizvođači sa “svetski upakovanim” buteljkama…

Fotografija: Vojislav Todorović

A na jednoj tezgi, belo vino se moglo degustirati iz veoma lepih čaša, koje imitiraju kristalne. U dvorištu Karađorđeve kuće - najmanje dve stotine devojaka i mladića u nošnjama – folklorni ansambli. Kolo samo pršti.

Fotografija:  Vojislav Todorović

Duž ulice koja se penje ka Oplencu, sa obe strane - tezge. A na njima: šajkače, opanci, burići, pljoske, vino, kobasice, posuđe, sirogojno-džemperi, papuče, ikone... Pred samim ulazom u zadužbinu, čovek bez noge, prodaje bedževe. Dominiraju Draža Mihailović i Putin.

Ulaz u crkvu naplaćuju tri stotine dinara. Za taj novac, doduše, možete obići i kraljev podrum i kuću u kojoj je kralj Petar boravio za vreme izgradnje crkve svetog Đorđa, poznatu i po tome što je u njoj nekoliko godina pre smrti, po povratku iz emigracije, proveo kraljević Tomislav, najmlađi brat poslednjeg jugoslovenskog kralja, Petra II. Nad portalom crkve - ikona svetog Đorđa na konju, sa kopljem, a iznad nje, grb dinastije Karađorđević, kraj koga, dva Šumadinca sa zastavama. Svodove crkve prekrivaju replike najlepših ikona srpskih srednjovekovnih manastira, izvedene u mozaiku. Parapetni zid kripte optočen je zelenim kritskim mermerom, a svodovi, takođe, u mozaiku. Boje su divne, a najviše plene vizantijsko plava, zlatna i skerletna. Posebnu osobenost crkve čine replike ktitorskih fresaka na kojima su prikazani slavni vladari loza Nemanjića, Hrebeljanovića i Brankovića koji u rukama drže modele svojih zadužbina. Prvi, međutim, u ovom nizu, stoji kralj Petar I, u hermelinskom ogrtaču, držeći u jednoj ruci Oplenac, dok ga za drugu ruku drži sveti Georgije, vodeći ga ka prestolu na kom sedi sveta majka Božija sa detetom u naručju. Za Petrom slede: Stefan Nemanja sa Studenicom; Stefan Prvovenčani sa Žičom, kralj Radoslav sa pripratom Studenice, Vladislav sa Mileševom, Uroš sa Sopoćanima, Dragutin sa Ariljem, Milutin sa Gračanicom, Stevan Dečanski sa Visokim Dečanima; pa zatim, dva cara — Dušan sa prizrenskom crkvom sv. Arhangela i Uroš Nejaki sa Matejićem kod Kumanova, čime se završava loza Nemanjića. Slede: knez, Lazar Hrebeljanović sa Ravanicom, pa njegov sin Despot Stefan Visoki sa Manasijom i despot Đurađ Branković Smederevac, sa Smederevskom crkvom.

U samom gradu - izuzimajući kompleks na Oplencu i kompleks oko Karađorđevog grada, u čijem sklopu se nalazi takozvana Karađorđeva crkva, odnosno crkva svete Bogorodice, kao i stara Voždova kasarna - postoji nekoliko interesantnih zdanja iz perioda između dva rata, među kojima se ističe zgrada Pošte, na centralnoj gradskoj raskrsnici, zidana u stilu art deco.

Saobraćaj u Topoli, koja inače broji manje od pet hiljada žitelja, tokom vašara je živ, baš kao da ste u nekom daleko većem gradu. Teško je pronaći parking mesto, a cene ne zaostaju za cenama u Beogradu. Na sve strane trešte narodnjaci, a s prvim mrakom, po gradu počnu da defiluju devojke „obučene“ kao za splavove, i dan berbe lako potone u turbo-folk noć. Tako se i na ovom mestu tradicije, na koncu, osetite pobeđeni od strane duha današnjeg vremena.

A kad smo već kod duha, kao što maločas već pomenuh, na vratima crkve svetog Đorđa, prodaju se ulaznice po ceni od trista dinara… Za ulaznice su zadužene dve dame u skupim, elegantim haljinama, vrlo tvrdokorne i nepopustljive. Ipak, uz povećanu dozu šarma i dosađivanja, u koje obavezno morate uključiti što češće pominjanje političara iz aktuelne vlasti, ali i celokupan istorijski kontekst – moglo bi da vam se desi da budete pušteni na poklonjenje prahu oca Srbije, i maksimalno - njegovom unuku, Petru II, u sarkofagu s leve strane. Ukoliko, pak, pokušate da zloupotrebite ukazanu vam milost i probate da siđete u kriptu (naravno ne plativši 300 dinara), revnosna kerberka će, verujte, ukoliko bude bilo neophodno - đipiti, polomiti štiklu, zacepiti haljinu, polomiti nokat, zakačiti se specijalno isfeniranom loknom za fotoaparat kakvog - ni krivog ni dužnog Kineza turiste u prolazu - pa će sa raširenim rukama (Jesus Christ Superstar poza) stati između vas i ulaza u kriptu, u najboljem „dalje nećeš moći“, maniru, odigravajući scenu dostojnu režije samog Slobodana Šijana.

Ostaju, na kraju, ipak, lepe slike šarenila, narodne radinosti, poletnih kola, konja koji lete naokolo; pa onda slike otmene elegencije Oplenca i, možda najjače od svih, slike divnih, osunčanih vinograda, što se prostiru po toj plodnoj srpskoj Burgundiji, koja je voljom božijom i srpski Pijemont... Vinograda, što se prostiru svuda, po pitomim brežuljcima Šumadije...

Vojislav Todorović