Organizovani kriminalitet - pošast savremenog doba

Savremeno krivično pravo i politika suzbijanja kriminaliteta pred sobom imaju novu zadaću koja se odnosi na traganje za odgovorom na pitanje kako pronaći najbolja ili srazmjerna rješenja preventivno - represivne prirode za specifične oblike organizovanog kriminaliteta. Ljudska destrukcija se kontinuirano usavršava i modernizuje, prilagođava (novo)nastalim političkim, društvenim, ekonomskim, kulturološkim i drugim  uslovima, specifičnostima i okolnostima. Puno je faktora koji neposredno ili posredno pogoduju pojavi organizovanog kriminala posebno na području bivše Jugoslavije, počev od onih prvenstveno ekonomske i političke  prirode, pa sve do onih faktora koji se mogu svrstati kao faktori instruktivno-kontrolno odnosne pravne prirode. Transformacija vlasništva, privatizacija materijalnih dobara i resursa, prisutnost korupcionog modela ponašanja, nedostatak instruktivno-kontrolne komponente, između ostalog, čine platformu ili realnu osnovu za opracionalizaciju namjera organizovanih kriminalnih grupa koji u konačnici imaju za cilj sticanje profita. Države u procesu tranzicije su posebno pogodne za nastanak, odnosno pojavu specifičnih oblika ovog kriminaliteta kao što je naša država i države iz neposrednog okruženja. Postavlja se ključno pitanje: da li je potrebno pokrenuti novi talas reformi na planu proširenja krivičnopravne represije? Implementacija međunarodno - pravnih dokumenata koji se odnose na zaštitu osnovnih ljudskih prava i sloboda obavezuje, da između ostalog i primjena krivičnopravne represije, mora biti u skladu sa restriktivnim zakonskim uslovima koji onemogućavaju samovolju u primjeni zakona odnosno zloupotrebu u primjeni od strane lica kojima su povjerena javna ovlaštenja. Iako postoji legitiman cilj, postoje određena pravila i procedure koje moraju u svakom konkretnom slučaju biti zadovoljene. Međutim, moramo konstatovati opštepoznatu činjenicu ili već odavno poznati aksiom da su organizovane kriminalne grupe korak ispred, te da su postojeće istražno – dokazne mogućnosti koje proizilaze iz važećih zakonskih odredbi djelimično prevaziđene i neodgovarajuće. Slijedom navedenog, otkrivačke, istražne i dokazne mogućnosti i kapaciteti subjekata za provođenje zakona, po svojoj prirodi moraju biti kompatibilni i srazmjerni realnim potrebama koje proizilaze iz etiološko - fenomenološke kompleksnosti specifičnih oblika organizovanog kriminaliteta.

Zadnja opšta reforma krivičnog zakonodavstva na području bivše Jugoslavije, koja je ponudila i neka nova krivično pravna (procesna i materijalna) rješenja, usmjerena je na zaštitu ljudskih prava i sloboda kao i efikasno vođenje krivičnog postupka, odnosno zakonito prikupljanje dokaza, sporazum o priznanju krivice, primjena posebnih istražnih radnji i dr. Već sada, sa ove vremenske distance mogu biti predmet sveobuhvatne naučno-stručne analize u cilju prepoznavanja određenih prednosti i nedostataka. Oficijelne statistike i nisu u tolikoj mjeri zabrinjavajuće, ali svakako specifični oblici organizovanog kriminala (trgovina ljudima, zloupotreba narkotičkih sredstava...) zahtijevaju sveobuhvatnu analizu sa tendencijom identifikacije određenih nedostataka u proteklom periodu u kontekstu traganja za mogućim novim krivičnopravnim rješenjima. Politika suzbijanja kriminaliteta, odnosno njena efikasnost ili, preciznije, raskol između zakona i njegove praktične primjene, mogu poslužiti kao osnova za moguće parcijalne intervencije gdje se zapravo treba artikulisati i afirmisati preventivno - zaštitna funkcija koja mora biti prepoznata i od strane građana u provedbenom smislu. Praktično je nemoguće „pomiriti“ dvije sukobljene tendencije dijametralno suprotne naravi: zaštita osnovnih ljudskih prava i sloboda s jedne strane i efikasnost krivičnog postupka s druge strane, ali se svakako treba fokusirati na iznalaženje srazmjernih odgovora i rješenja koja su u operativnom i provedbenom smislu prihvatljiva, sledeći svakako legitiman cilj. Olakšavajuća okolnost je činjenica da zakon nije „sveto slovo“ i da je podložan izmjenama i dopunama, odnosno, kao takav nije konačan i nepromjenjiv, tako da određene intervencije moraju biti srazmjerne realnim potrebama kako bi se na taj način postigli očekivani rezultati na planu efikasnosti. Demokratizacija društva se ne može preširoko shvatiti na način da je sve i svašta dozvoljeno i da se može i treba sve sakriti pod „kišobran tolerancije“ društva. Najvažnija dobra i vrijednosti koja prepoznaje civilizovan svijet moraju imati srazmjernu krivičnopravnu zaštitu. Savremeno krivično pravo mora prepoznati realnu opasnost koju sa sobom nose specifični oblici organizovanog kriminaliteta sa posebnim naglaskom na „organizovanu“ komponentu koja ovom kriminalitetu daje posebnu težinu u kontekstu društvene opasnosti i destruktivnog ili razarajućeg dejstva, cijeneći izuzetno negativne posljedične refleksije koje osjete svi građani i prema tome prilagoditi preventivno-zaštitnu funkciju. Teorijske rasprave bez konkretne akcije nemaju smisla s obzirom da se nemogu ostvariti rezultati u praksi koje svaki građanin s punim pravom očekuje. Organizovane kriminalne grupe koriste nedostatke i propuste u pogledu određenih zakonskih rješenja koja ne odgovaraju realnim potrebama, loše ili nedovoljne instruktivne kontrole kao i neodlučnost odnosno nedostatak volje da se države i društvo na najkonkretniji način „uhvate u koštac“ sa gorućim društvenim/državnim problemima. Međunarodna komponenta organizovanog kriminaliteta pored efikasne i odlučne borbe na nacionalnom nivou, zahtijeva i izuzetno dobru saradnju i koordinaciju na međunarodnom nivou. Mobilnost modernog čovjeka, ukupan tehničko-tehnološki napredak, prisilne i dobrovoljne migracije, unutrašnji nacionalni problemi, samo su od nekih pokretačkih faktora koji utiču na nastanak novih pojavnih oblika ovog kriminaliteta.   Pojavni oblici, dinamika, struktura, radnje izvršenja, posljedice kao i cjelokupna etiološko – fenomenološka dimenzija organizovamog kriminaliteta je upozoravaći alarm društvu i državi da preduzmu odgovarajuće aktivnosti na planu pronalaženja efikasnih i srazmjernih odgovora i rješenja u odnosu na ovaj kriminalitet u cilju smanjenja njegove prisutnosti i obezbjeđenja efektivne institucionalne i društvene kontrole.

Naravno, na kraju se postavlja ključno pitanje: da li su društvo i država organizovani u tolikoj mjeri kao i organizovane kriminalne grupe, da li su ravnopravni u toj konstantnoj borbi između ljudskog dobra i destrukcije zla?! Pored postojanja stvarne opredijeljenosti i izražene volje usmjerene na odlučnu i efikasnu borbu protiv ovog kriminaliteta, potrebna je organizovanost, sistematičnost, koordiniranost djelovanja, međunarodna saradnja... 

Doc. dr Sadmir Karović