Hrišćanstvo i fašizam

Odnos hrišćanstva (rimokatoličke i pravoslavne crkve) i fašizma je nedovoljno istražena tema. Obavijen je velom mnogih tajni, što je rezultat revizije istorijskih događaja ili prikrivanja relevantnih istorijskih podataka, pri čemu ostaju otvorena mnogobrojna pitanja. Dolazi  do jednog svojevrsnog paradoksa, da je u široj javnosti, pretežno laičkoj, preovlađujuće mišljenje, kako su hrišćanstvo i fašizam bili duboko suprotstavljeni, uprkos brojnim vezama koje su ih spajale - prvenstveno borba protiv komunizma, ali i brojne druge ideološke sličnosti. Iz jednog takvog odnosa, nastao je klerofašizam, kojeg možemo definisati kao moralnu i fizičku saradnju i spregu crkvenih krugova i fašizma i fašističkih država u borbi protiv ideoloskih protivnika.

Najpre, treba naglasiti da fašizam nije neki novi skup ideja koji se pojavio u XX veku, već da je jedna eklektična ideologija, koja je iz riznice već postojećih političkih ideja, pokupila elemente koji joj odgovaraju, kako bi se prikazala prihvatljivom za što širi sloj ljudi i sebi omogućila veću slobodu akcije i manevarskog prostora. Fašizam se prikazivao kao revolucionarna ideologija, koja je jedina sposobna da preobrazi svet, u posleratnom dobu krize liberalnog kapitalzma i postavi ga na nove ’’zdrave’’ osnove. U tome je bila osnovna draž fašizma među narodnim masama koje su mu prilazile, jer im je obećavao znatno povoljniji položaj i ispravljanje nepravdi koje im je naneo liberalni kapitalizam.

I hrišćanstvo je eklektična ideologija, sa najčvršćom podlogom u judejskoj religiji, ali i ostalim mističnim kultovima Bliskog istoka, Istočnog Sredozemlja i Male Azije. I hrišćanstvo nastupa sa revolucionarnih pozicija - obećava radikalnu reformu robovlasničkog sistema u Rimskom carstvu. Obraća se obespravljenim masama i  nudi im nadu da će kao nagradu za patnje u ovozemaljskom životu, dobiti večni život na nebesima. U opstoj krizi rimske države, spas se tražio u misticizmu i milosti ’’viših sila’’, a hrišćanstvo, više od bilo koje druge religije onog doba, uspevalo je da neukim i neobrazovanim masama, pruži zadovoljavajuće odgovore na postojeće probleme.

Prema odnosu javne vlasti i društva, fašizam označavamo kao totalitarnu ideologiju, u kojoj je društvo podređeno državi, a slobode i prava pojedinaca zamenjene raznim organskim i korporativnim formama. I u hrišćanstvu nema traga slobodnom društvu i slobodnoj individui. Oni su potpuno podredjeni jednoj široj, duhovnoj zajednici, na čijem su čelu vladar (kao ovozemaljski bog, postavljen ’’lično božijom milošću’’) i sveštenstvo (predstavnici i izaslanici božiji, čiji je zadatak da šire božiju reč i brinu o čistoti vere), a zadatak podanika je da budu pokorni i bespogovorno izvršavaju postavljene dogme (odnos pastir-stado).

I fašizam i hrišćanstvo se oslanjaju na one političke teorije koje su poricale humanističke ideale teoretski izražene u epohi prosvetiteljstva, a praktično, kroz građanske i radničke revolucije, što ih svrstava u krajnje desne, reakcionarne i duboko konzervativne ideologije.

Pobeda socijalističke revolucije u Rusiji, ujedinila je ove dve ideologije u jedinstven borbeni front, protiv tzv. crvene opasnosti, a za očuvanje vladavine krupnog kapitala (u kojem je hrišćanstvo nakon propasti feudalizma našlo pokrovitelja), samo sada u izmenjenim, totalitarnim uslovima (Italija - Lateranski sporazum 1929. godine, Nemačka - Konkordat sa Vatikanom 1933. godine). Najbitnije zajedničke karakteristike, koje su spojile ove dve ideologije i na kojima se razvila obostrano korisna saradnja su: nacionalizam, rasizam, militarizam, antimarksizam, antiliberalizam, antisemitizam... Pozivajući se, prvenstveno, na ideje reakcionarnih konzervativnih teoretičara (Mora, Gobino, Sorel...), u kombinaciji sa hrišćanskim dogmama, cilj je bio uspostaviti poredak zasnovan na autoritetu nepogrešivog vođe (duče, firer), legitimisanog ’’božijom milošću’’. Zato i ne čudi, kada papski legat 1926. godine izjavi: ’’Musolini je čovek poslat od boga.’’

Dakle, krupni kapital u nastojanju da se očuva, pravi istorijski regres u odnosu na ideale Francuske revolucije. Hitler će kasnije izjaviti da se ’’privatna privreda ne može održati u razdoblju demokratije’’, te da je ona ’’jedino zamisliva ukoliko narod za noseću ideju ima autoritet i ličnost’’.

Ubrzo po stupanju na dužnost nemačkog kancelara 1933. godine, Hitler izdaje proklamaciju iz koje se jasno vidi kako zamišlja budući društveni poredak: ’’Vlada će sačuvati i odbraniti te osnovne principe, na kojima je naša nacija izgrađena. To se odnosi na hrišćanstvo, kao temelj naše nemačke moralnosti i porodicu kao osnovu nacionalnog života.’’

I pravoslavni crkveni krugovi se raduju pobedi fašizma. Pravoslavno sveštenstvo u fašizmu vidi spas od socijalističkog sistema i pozdravlja društvene vrednosti na kojima počiva fašizam. Ujedno, vidi i šansu za obnovu svog privilegovanog statusa. To se najbolje vidi iz izjave rektora Moskovske duhovne akademije, episkopa Fedora: ’’Fašizam je koristan pravoslavnoj crkvi, da bi izmenio komunističko uređenje i obnovio monarhiju, u kojoj će crkva imati vladajući položaj.’’Ruska zagranična crkva do kraja rata ostaće veran Hitlerov saveznik.

Fašizam je funkcionisao na način u kojem se jasno prepoznaju ideje, načela i praksa hrišćanskog učenja: centralizovana vlast, koja ima totalnu kontrolu nad svim aspektima života; glajhšaltovanje - nasilna koordinacija svih članova društva, koja treba da obezbedi poštovanje određene doktrine i načina mišljenja; populizam i manipulisanje masama; zabrana nezavisne misli i bilo kakvo polemisanje i preispitivanje zvanične ideologije; kultura se stavlja u službu zvanične ideologije, a sve što nije u skladu sa njom se proglašava nepodobnim, te se uvodi  stroga cenzura i zabrana određenih dela; propaganda se nameće deci od početka osnovnog obrazovanja; indoktrinacija o mestu svakog člana u hijerarhiji nacije; fizički i politički progoni neistomišljenika; tajne policijske službe i paravojne formacije proizvoljno koriste sva raspoloživa sredstva represije u borbi protiv onih koji se smatraju štetnim i opasnim po zvaničnu ideologiju i naciju; zatvaranje, mučenje, javna poniženja; ideja klasnog sukoba se žestoko kritikuje, jer se time slabi nacionalno jednistvo; ekonomsko ustrojstvo se bazira na korporativizmu, gde bi rad i kapital trebalo biti pomireni, zarad ostvarivanja organske harmonije između delova nacionalne zajednice; liberalizam i socijalizam, naročito marksizam, se žestoko kritikuju, kao plodovi ''jeverjske zavere'' koja ima za cilj slabljenje naroda i svetsku dominaciju...

’’Bilo je vreme kada je religija vladala svetom. To je poznato mračno doba.’’ – da citiram uglednu američku aktivistkinju Rut Hurmens Grin. Fašizam ujedinjen sa hrišćanstvom, doneo je svetu novo, obnovljeno mračno doba.

Igor Maksimović