Početak svega

Ovo preispitivanje uvek započinjemo rečenicom : Odakle smo došli?

Balkan je izgleda jedino mesto na karti Evrope gde se mogu naći koreni sa skoro svi starih kontinenata. Pod pojmom starih kontinenata podrazumevamo Evropu, Aziju i Afriku, ili Libiju kako su je zvali stari Grci. U ovom tekstu zadržaću se na jednom od ovih drevnih kontinenata i malo posmatrati razvoj kulture koji nije u velikoj meri uticao na razvoj kulture u slivu Morava i Vardara, ali u nekim kasnijim razdobljima imao je indirektan uticaj preko Grčkih gradova državica i trgovine koja se vodila preko dolina Vardara i Morave sa jedne strane i dolinom Dunava sa druge strane. Dakle, da počnem.

Egipat, najveća civilizacija afričkog kontineta

Svi znamo da je reka Nil osnovni uzrok razvoja civilizacije duž, ili niz njenog toka. Kulture su nicale u središnjem delu, ali i delu koji pada pod regiju Delte. Kada se pogleda hronologija u početku će delovati konfuzno, jer se kulture prepliću i mešaju. S obzirom na to da je razvoj kultura na ovom području dugog veka, a da prva osnovna obeležja civilizacijskog tipa dobija tokom neolita, ( Na teritoriji sliva Nila postoje kulture još od Paleolita i Mezolita, tj, Starijeg kamenog doba i Srednjeg  kamenog doba ) naše razlaganje započeću upravo odatle. Od trenutka kada započinje uzgajanje osnovnih kultura u ishrani i stvaranjem prvih realnih stalnih naselja koja tako možemo i okarakterisati. 

Delta reke Nil

Delta je ogromna površina koja obuhvata deltu Nila u Mediteran. Ova delta je isparčana kanalima koji stvaraju močvarno i vlažno tlo pogodno za lov i ribolov, ali i početke ozbiljne zemljoradnje. Na samom vrhu Delte, a prema velikoj pustinji Saqqari nalazi se veoma poznata oaza, nazvana Fayum. Na području ove oaze razvila se kultura-naseobina nazvana Fayum A. U periodu od 9000 BC do  6000 BC dešava se razvoj i diferencijacija kultura, ali je jako malo fizičkih dokaza za to. Od 6000 BC,  pa nadalje imamo dovoljno dokaza da možemo označiti kulturu od 5200 BC do 4000 BC. Nalazišta ove kulture su Kom W i Kom K. Ona su slična nalazištu Quarunium. Ovo naselje karakteristično je po ostacima zgarišta tj, ognjišta koja su oznake nastambi ali i manjih fizičkih dokaza kao što su artefakti - alati i oružje. Postoje dokazi tj. nalazi skladišnih zemljanih rupa tj. silosa u kome su se čuvale žitarice. Nalazi ostataka domaćih životinja, ali i divljih vrsti koje su proizvod lova i ribolova. U ovom periodu, došlo se do otkrića tehnike tkanja. Zanimljivo je da je ova kultura savremena drugim dvema kulturama pod imenima Merimde Beni Salame u zapadnoj delti ( od 4750 BC do 4250 BC ) i Badari kulture u Gornjem Egiptu starosti od 4500/4400 BC do 4000 BC. Uz pomoć ove tabele stećićete dojam o razvoju kultura i njihovom trajanju.

Sve ove gore navedene kulture imaju zajedničke karakteristike. Početak zemljoradnje, uzgajanje domaćih životinja, lov, ribolov i pojava prvih ozbiljnih industrija kao što je tkanje. Žive u kućicama koje su od pletenog pruća i suve trave, ponekad oblepljene blatom, ili lepom u stručnom žargonu. Ovo su napredna staništa, obrađuju zemlju i vremenom uče sve više i više o svetu koji ih okružuje. U ovom periodu dolazi do dubljeg razvoja religiskih osnova tako da se mogu videti naznake u obožavanju sila prirode ali i plodnosti. Plodnost, ili rasplodnost je bila od životnog značaja ne samo za kulture u slivu Nila nego općenito za sve kulture na planeti. Jer, plodnost znači uvećanje useva, njihova obnova, brojnost stoke i obilnost proizvoda. Povećanje proizvodnje odnosno uvećanje imetka zajednice, ili pojedinca. Dolazi do još veće robne razmene između zajednica kako na obali mora u pravcu današnje Aleksandrije, tako i prema Levantu ( obalama Palestine, Izraela i Lebanona ), i Gornjeg Egipta i Nubije tj. u pravcu današnjeg Sudana i Etiopije. Znači dolazi do komunikacije ovih centara, razmene dobara, ali i ideja i spoznaja, pa i uslovno rečeno naučnih saznanja i dostignuća. Ovo se ogleda u tehnologijama obrade zemlje, uzgoju stoke, ali i obradi grnčarije koja će vrlo brzo zameniti kamen i postati jedna od glavnh industrijskih grana ove regije.

Period koji sledi od 4000 BC naziva se Pre-dinastički period i uvod u stvaranje države Egipta.  Za ovaj period poznate su tri različite kulture koje se preklapaju. Mogu se nazivati jednim imenom Naqada I, II i III. , ili Amratijanska, Gazerijanska i Semijanska kultura. Ove kulture pokrivaju okvirno period od nekih 800 do 1000 godina. 

Amratijanska kultura ili Naqada I (od oko 4000  BC do 3500 BC)

El Amra je lokalitet po kome je dato ime ovoj kulturi. Značajno je da pored keramičkih posuda koje su tamne-crnkaste boje nose bele paralelne linije koje će biti karakteristika ove kulture. Veoma je bitno napomenuti da je keramika presudna u određivanju prostiranja neke kulture, njeno širenje, ali i trgovine sa drugima tj. razmenom sa drugim centrima. Pored razvoja grnčarije koja je uslovljena povećanjem proizvodnje dolazi i do izmena u nastambama - kućicama) njihovom obliku i jačini. Nailazimo na pojavu prvih, uslovno rečeno, pravih kućica u našem smislu reči. Građene od čerpića tj zemljane cigle sušene na suncu.

Ovde u arheologiji počinjemo da imamo problema sa prikupljanjem podataka. Naime, prethodne kulture bile su više orjentisane ka proizvodima od kamena, a sada se više okreću ka keramici i zemljanim proizvodima. Nanos blata u aluvijalnoj dolini ujedno pored plodnog tla u nanosima mulja odnosi i dokaze o postojećim civilizacijama. Plavljenje Nila nije nikada usaglašeno,  Nekada se dešava manje, nekada više, a kada se to više desi dolazi do uništavanja naseobina i njihovo ponovno pojavljivanje. Zbog karaktera staništa - pravljene su od blata, njihovo nestajanje je maltene potpuno. Npr. napravite ciglu od blata, osušite je na suncu nekoliko dana, ona deluje čvrsto i kruto, ali kada utone u veću količinu blata i mulja ona se ili raspadne, ili stopi sa okolnim muljem.

Gazerijanska kultura ili Naqada II (od oko 3500 BC- 3200 BC- pojava pisma)

Gazerijanska kultura je nastavljena Amratijanska kultura u nizu tj. u neprekinutom razvoju koja se uz obale Nila širi čak do Nubije. Za ovu kulturu više nije karakteristično tamno crnkasto posuđe sa belim paralelnim linijama, već posuđe crvenkaste boje ( tj čistije zemlje) sa tamno crvenim dekorativnim elementima u obliku životinja, ljudi, čamaca, a geometrijski elementi su izvedeni iz životinskih figura. Interesantno je napomenuti da se kišni dani naglo brojčano smanjuju tako da zemljoradnja u regiji reke dobija na primatu. Ozbiljnija gradnja se razvija, pa tako dolazimo i do pojave prvih oblika grobnica i hramova koji imitiraju kućna staništa. Prve pojave obrade grubog bakra. Ovaj period u istraživanju ove civilizacije je malo konfuzan, jer 3200 BC godine iznenada i niotkuda se pojavljuje totalno formirano i razvijeno Hijeroglifsko pismo, lunarni kalendar od 360 dana i 13 meseci. Za sada pored našeg kalendara iz 21. veka ovaj kalendar je najtačniji i najprecizniji. Konfuzija u istraživanju izrazita je, jer već sa pominjanjem faraona Narmera, njegove palete za šminku i hronologije, vidimo da je Egipat već uveliko podeljen na Nome (gradove-zajednice) koje izdeljene sačinjavaju dva različita kraljevstva Gornji i Donji Egipat. Zbunjujuće, zar ne? 

Dakle, Semijanska kultura ili Naqada III  (od oko 3200 BC do 3100 BC)  je poznat i kao predinastički period. Period formiranja Egipatske države i civilizacije kakvu mi poznajemo. U okviru ovog perioda imamo pojavljivanje prvih kraljeva i to u redosledu prema tabeli na kraju teksta. Dakle, ovde već imamo formiranu državu izdeljenu na Nome sa regionalnom vlašću. Uređenost države dostiže značajan nivo, jer od ovog trenutko počinje život Egipta i njegove kulture, onakve kakve je poznajemo za narednih 3000 godina.

Uskoro: Prvi bogovi na zemlji. 

Katarina Lovrenčić